สำนวน "อย่าฟื้นฝอยหาตะเข็บ” ผู้เขียน อัจฉริยา สถิตวัฒน์

“อย่าฟื้นฝอยหาตะเข็บ”

นิทานพื้นบ้านที่ใครหลายคนรู้จักกันดีนั่นก็คือ ไกรทองเป็นเรื่องเล่าที่สืบทอดกันมาช้านานภายหลังในรัชกาลที่ ๒ ได้ทรงพระราชนิพนธ์เป็นบทละคร โดยมีบทกลอนตอนหนึ่งกล่าวว่า

“ จะมาขืนฟื้นฝอยหาตะเข็บ

หยิกเล็บจะเจ็บเนื้อหรือหาไม่

เมื่อกินอยู่ที่ลับแล้วเป็นไร

จะมาไขกลางแจ้งให้แพร่งพราย ”

        จากบทกลอนข้างต้นจะเห็นว่ามีการใช้สำนวน “อย่าฟื้นฝอยหาตะเข็บ” นี้ เป็นสำนวนที่เก่าแก่และมีที่มาซับซ้อน ปัจจุบันเรามักจะนำมาใช้กันบ่อย บางคนจะใช้ว่า “อย่ารื้อฟื้นหาตะเข็บ” กลายเป็นการแปลความหมายว่าการหาตะเข็บเสื้อผ้า ซึ่งผิดจุดประสงค์ของคนโบราณ คำว่า “ตะเข็บ” ในที่นี้ไม่ได้หมายถึงตะเข็บเสื้อผ้าและ ไม่ได้หมายถึงตะเข็บสัตว์จำพวกพวกเดียวกับตะขาบ แต่เรียกแยกเพราะมีขนาดเล็ก ยาวตํ่ากว่า ๕-๖ เซนติเมตรลงไป ลําตัวเล็ก มีจำนวนปล้อง ๓๑-๑๗๓ ปล้องแต่ละปล้องมีขา ๑ คู่ และขายาวกว่าปล้องลําตัวมาก

                                                            (ตะเข็บ)

แต่สำนวนนี้หมายถึง “จิเข็บ” ในภาษาถิ่นซึ่งหมายถึงตะขาบสัตว์ที่มีลําตัวและขาเป็นปล้องมีหลายวงศ์ หัวและลําตัวยาวแบนหรือค่อนข้างแบน มีจํานวนปล้อง ๑๕-๒๓ ปล้องแต่ละปล้องมีขา ๑ คู่ไปจนถึงปล้องสุดท้ายหรือเกือบสุด ท้ายขามี ๕-๗ ปล้อง ทอดออกไป ด้านข้างของลําตัวทั้ง ๒ ข้าง มีเขี้ยวซึ่งเป็นขาคู่แรกบางชนิดมีนํ้าพิษ ทําให้ผู้ถูกกัดเจ็บปวด ส่วนตะเข็บตัวเล็ก ๆ นั้นภาษาถิ่นเรียกว่า “จิขาบ”

                                                            (ตะขาบ)

            คำว่า “ฝอย” ในที่นี้ หมายถึง “ขี้ฝอย” ซึ่งเป็นเศษเส้นเล็ก ๆ ละเอียดที่เหลือทิ้งจากการเหลาหรือขูด ตอกในงานจักสาน ในภาษาถิ่นเรียกว่ากุมฝอยหรือคุมฝอยนั่นเอง คำว่า “ฟื้น” คือคำว่า “ฮื้อ” ในภาษาถิ่นซึ่งมีความหมายว่า รื้อค้นหรือคุ้ยเขี่ยในลักษณะพลิกฟื้นหรือพลิกตลบ ดังนั้นสำนวน “อย่าฟื้นฝอยหาตะเข็บ”คือการอย่าไปคุ้ยกุมฝอยเดี๋ยวเจอพิษของตะขาบเพราะตะขาบมันอาศัยอยู่ในกุมฝอยสำนวนนี้จึงนิยมใช้ในการบอกห้ามหรือตักเตือน เรามักนำสำนวนนี้มาใช้โดยตัดอุปสรรคออก เปรียบเปรยในความหมายว่า ขุดคุ้ยเรื่องที่สงบแล้วให้กลับเป็นเรื่องขึ้นมาอีก คนที่ชอบฟื้นฝอยหาตะเข็บคือผู้ที่ข้องใจหรือติดใจในเรื่องเก่า ๆ หรือเรื่องข่าวลือที่จะนำความเดือดร้อนมาให้ สำนวน “อย่าฟื้นฝอยหาตะเข็บ” มีความคล้ายคลึงกับสำนวนกวนน้ำให้ขุ่น,แกว่งเท้าหาเสี้ยน,อย่าหาเหาใส่หัว และสำนวนต่างประเทศ “Let Sleeping Dogs Lie” ซึ่ง Dogs แปลว่า สุนัข และยังหมายถึง คน อีกด้วย ถ้าแปลความหมายของสำนวนนี้ตรงตัวจะหมายถึง “จงปล่อยให้สุนัข (ซึ่งกำลังหลับอยู่) นอนต่อไป” “อย่าเตะสุนัขเวลามันหลับ”และ “อย่ากวนคนที่กำลังหลับอยู่” ขยายความได้ว่าอย่าไปกวนเวลาที่สุนัขกำลังหลับหรือเตะสุนัขที่กำลังหลับอยู่อาจจะถูกสุนัขกัดได้และอย่ารบกวนคนที่กำลังหลับอยู่เพราะอาจจะถูกดุว่าได้เมื่อเทียบถึงที่มาแล้วมีความหมายคล้ายคลึงกับสำนวน “อย่าฟื้นฝอยหาตะเข็บ” ของไทย สามารถสรุปได้ว่าสำนวน “อย่าฟื้นฝอยหาตะเข็บ” นี้เป็นสำนวนเก่าแก่ที่ใช้มาตั้งแต่สมัยโบราณ ปัจจุบันยังคงนำมาใช้กันอยู่ ซึ่งเป็นคำในท้องถิ่น มักใช้ในการพูดเปรียบเปรย ไม่ว่าจะเป็นการตักเตือนหรือพูดเหน็บแนมก็ได้

อ้างอิง

นิคม เขาลาด. (2539). สนุกกับสุภาษิตคำพังเพย เล่มที่ 5 (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: วิสิทธิ์พัฒนา.
ตะขาบ. (ม.ป.ป.). สืบค้น เมษายน 15, 2560, จาก http://dictionary.sanook.com/search/dict-th-th

-royal-institute/%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A

ตะเข็บ. (ม.ป.ป.). สืบค้น เมษายน 15, 2560, จาก http://dictionary.sanook.com/search/dict-th-th

-royal-institute/%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B9%87%E0

%B8%9A

     **************************